Historia szczepień
Historia szczepień to dzieje jednego z największych sukcesów medycyny. Dzięki szczepieniom całkowicie wykorzeniono bowiem jedną z najcięższych chorób zakaźnych, jaką była ospa prawdziwa.
Historia szczepień sięga starożytności. Większość historyków szacuje, że 90% rdzennej populacji obu Ameryk zmarło z powodu ospy prawdziwej zawleczonej tam przez europejskich odkrywców. Ocenia się, że jeszcze w XX wieku na ospę prawdziwą zmarło 300 mln osób.
Pierwsze udokumentowane wzmianki o nich pochodzą z I w.n.e. z Chin oraz Indii, gdzie próbowano zabezpieczyć się przed wirusem ospy prawdziwej, pobierając wysuszone krosty ospowe od osób, którym udało się przeżyć. Osoby zdrowe wdychały do nosa za pomocą rurki proszek z takich krost, a płyn z pęcherzyków ospowych po wysuszeniu wcierano w delikatnie skaleczone ramię. Taki sposób ochrony nazywano wariolizacją. Stanowiła ona pierwowzór współczesnych szczepionek. Pierwsze próby wariolizacji cechowały się 2–3-procentową śmiertelnością. Jednak w kontekście śmiertelności samej ospy prawdziwej – osiągającej poziom 30% – ludzie decydowali się na wariolizację, ponieważ ryzyko związane z tym zabiegiem było znacznie mniejsze niż w przypadku przechorowania ospy prawdziwej.
Ważne:
- Minęło 225 lat od pierwszego szczepienia.
- Dzięki szczepieniom na świecie nie ma już najstraszniejszej plagi ludzkości, jaką była ospa prawdziwa.
- Zainicjowany przez WHO w 1959 r., a zintensyfikowany w 1967 r. program zwalczania ospy prawdziwej przez szczepienia doprowadził do całkowitej eradykacji (usunięcia choroby i wirusa ospy prawdziwej z powierzchni Ziemi).
- Szczepienia przeciw ospie prawdziwej wykonywano przez naniesienie szczepionki na ramię, a następnie wykonanie nakłucia igłą lub skaryfikatorem. Po szczepieniu często pozostawał ślad.
- W Polsce szczepiono przeciw ospie prawdziwej w ramach szczepień obowiązkowych do 1979 r.
- 8 maja 1980 r. WHO ogłosiła, że świat jest wolny od ospy prawdziwej.
Lekarze i epidemiolodzy od dziesiątków lat pracują nad całkowitym wyeliminowaniem zachorowań na kolejne choroby zakaźne. Kandydatami do eliminacji są w pierwszym rzędzie poliomyelitis, odra i różyczka. Ponadto gremia naukowców pracują nad utrzymaniem pod kontrolą – dzięki szczepieniom – wielu innych groźnych chorób, takich jak: krztusiec, błonica, świnka, zakażenie pałeczką hemofilną typu b (Hib), wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) oraz nowotworów. Szczepienia chronią nie tylko ludzi, ale są również szeroko stosowane do zwalczania wielu chorób zakaźnych zwierząt.
Szczepionka
Szczepionka to preparat biologiczny złożony z całego wirusa czy całej bakterii lub z ich fragmentów, które nie mają możliwości wywoływania choroby zakaźnej.
W założeniu szczepionka imituje naturalną infekcję, prowadzi do wytworzenia odporności analogicznej do tej, którą uzyskuje organizm w czasie naturalnego kontaktu z patogenem. Szczepionka pobudza naturalną reakcję układu odpornościowego i „uczy” organizm, jak uniknąć choroby przy kolejnym kontakcie z danym wirusem lub bakterią, tworząc „pamięć” organizmu dla danej choroby, a jednocześnie nie wywołując jej. Po podaniu szczepionki układ odpornościowy człowieka rozpoznaje antygeny jako obce cząstki. W ten sposób aktywowane są komórki układu odpornościowego, tak by zabijały chorobotwórcze wirusy lub bakterie i wytwarzały ciała skierowane przeciwko nim.
Podsumowując:
- Po podaniu szczepionki organizm reaguje tak, jakby został zakażony drobnoustrojem chorobotwórczym, ale u zaszczepionego nie dochodzi do wystąpienia objawów choroby. Dzięki temu szczepienie to „trening odporności”.
- Szczepienie umożliwia kontakt z antygenami, a układ odpornościowy rozpoznaje składniki szczepionki jako infekcję – zaczyna wytwarzać przeciwciała i komórki odpornościowe.
- To zdarzenie pozostaje w pamięci immunologicznej organizmu.
- W rezultacie organizm jest w stanie po pewnym czasie od zaszczepienia rozpoznać prawdziwe drobnoustroje (bakterie lub wirusy) atakujące człowieka i szybko podjąć obronę przed nimi. Dzięki temu osoba szczepiona nabywa w sposób kontrolowany odporności przeciw konkretnym drobnoustrojom, unikając ryzyka powikłań i zagrożenia z ich strony.
Więcej informacji:
• Jak działają szczepionki? – materiał na Europejskim Portalu Informacji o Szczepieniach – Jak działają szczepionki?
